Gylfi og Ólafur Darri í FRBL: Af hverju eru vextir háir á Íslandi?

Gylfi Arnbjörnsson, forseti ASÍ og Ólafur Darri Andrason, deildarstjóri hagdeildar ASÍ, skrifuðu grein um efnahagsmál í helgarútgáfu Fréttablaðsins og bar greinin yfirskrfitina; Háir vextir fylgifiskur fallvaltrar krónu og velta þar meðal annars fyrir sér spurnigunni af hverju vextir séu svona háir á Íslandi miðað við þau lönd sem við miðum okkur gjarnan við (les: Evrópulönd!). Kíkjum á það:

"Af hverju eru vextir háir á Íslandi?

Engum blöðum er um það að fletta að vextir upp á 10-12% að jafnaði, sem öðru hvoru hoppa upp í 20-25%, eru meginorsök þess greiðsluvanda sem heimilin glíma við. En af hverju eru vextir hér á landi svona mikið hærri en í nágrannalöndum okkar? Svarið er ekki einfalt en tengist þeim sveiflum sem einkennir gengis- og verðlagsmál okkar því vaxtakjör einstakra landa ráðast í grunninn af:

-ávöxtunarkröfu fjármagnseigenda, sem ávallt er mæld með raunvöxtumn

-verðbólgu og verðbólguvæntingumn

-eftirspurn eftir fjármagni

-samkeppni á fjármálamarkaði

-áhrifum stýrivaxta Seðlabankans á fjármálamarkaðinn

Ef litið er til þróunar verðbólgu sl. 20 ár og hún sett í samhengi við þróun gengis íslensku krónunnar má sjá mikla fylgni. Breytingar á gengi íslensku krónunnar er meginskýringin á óstöðugu verðlagi og miklum sveiflum í verðbólgu. Ástæðan fyrir þessu er einföld; hlutdeild erlendra neysluvara og innflutt hráefni íslenskra framleiðenda er um 40% af endanlegri neyslu almennings.

Áratugum saman var þjóðfélagið fast í vítahring gengis-, verðlags- og launabreytinga. Með þjóðarsáttarsamningunum 1990 gerðu aðilar vinnumarkaðarins með sér samkomulag um að brjótast út úr þessum vítahring og fengu stjórnvöld með sér í þá vegferð. Lykilatriði þessarar stefnu var að tekin var upp fastgengisstefna. Einblínt var á kaupmátt launa fremur en launahækkunina sjálfa og að halda verðbólgu í skefjum. Með þessu samkomulagi lækkaði verðbólgan úr 25-30% niður í 2-3% á tiltölulega skömmum tíma og lagði grunn að nýrri sókn í efnahags- og atvinnumálum. Forsenda þessarar stefnu var agi og ábyrgð í hagstjórn og við gerð kjarasamninga."

Þeir segja í greininni að tilraunin með fljótandi gengi, sem hófst vorið 2001, hafi mistekist, en með þessari stefnu voru stýrivextir í lykihlutverki: "Þrátt fyrir þessa breytingu á stjórn peningamála varð engin breyting á stefnu stjórnvalda. Lausatök voru í ríkisfjármálunum þrátt fyrir mikinn vöxt í atvinnulífinu. Seðlabankinn hækkað stýrivexti mikið og jókst vaxtamunur milli Íslands og nágrannalandanna verulega. Fór munurinn milli Íslands og evrusvæðisins í 17,5% þegar mest var árið 2008 en minnstur var þessi munur 3,5% árið 2003. Gengi íslensku krónunnar sveiflaðist mjög mikið. Á þessum tíu árum sem liðin eru frá því að við hurfum frá fastgengisstefnunni og tókum upp fljótandi gjaldmiðil hefur krónan fallið þrívegis; 2000-2001 um fjórðung, 2006 um fimmtung og 2008 um helming."

Í lokin benda þeir svo á að vaxtamunur á milli Íslands og Evrusvæðisins (á óverðtryggðum ríkispappírum) er mikill: "Vaxtamunurinn hefur verið 7,7% að meðaltali þessi 12 ár til viðbótar við 1-3% álag bankanna vegna óvissunnar um þróun gengis- og verðlagsmála."

Hér er því um að ræða vaxtamun upp á 8,7 - 10,7%, hvorki meira né minna!!

Ljóst er að krónan er dýr!