Ísland er í Evrópu(sambandinu)

Erfiðleikar við að hafa minnsta gjaldmiðil í heimi hafa verið eldsneyti umræðu um Evrópusambandsaðild undanfarið ár og ekkert bendir til annars en að sú umræða muni aukast og dýpka á þessu ári. Ein af meginrökunum fyrir því að taka upp annan og stöðugri gjaldmiðil er að komast undan gjaldeyrisáhættu og minnka viðskiptakostnað. Öll íslensk fyrirtæki verða fyrir áhrifum af sveiflum í gengi íslensku krónunnar gagnvart gjaldmiðlum viðskiptaríkja og þarfnast aukins stöðugleika og minni viðskiptakostnaðar. Best er að hafa sama gjaldmiðil og viðskiptaríki því þá hverfur gjaldeyrisáhætta og kostnaður við að færa úr einum gjaldeyri í annan. Í þessu ljósi má setja spurningamerki við hugmynd Björgólfs Thors í áramótablaði Viðskiptablaðsins um upptöku svissnesks franka og við athugasemd forsætisráherra í Kryddsíld Stöðvar 2 um að bandaríkjadollar væri betri kostur en evra. Viðskipti við Sviss eru aðeins um 2% af utanríkisviðskiptum Íslands og viðskipti við Bandaríkin um 10% og fara minnkandi sem hlutfall af heildarutanríkisviðskiptum. Viðskipti Íslands við EES-ríki (ESB og EFTA) eru hins vegar um 70% af öllum utanríkisviðskiptum Íslands og viðskipti Íslands við þau ríki sem þegar hafa tekið upp evruna eru ríflega helmingur af utanríkisviðskiptum og fara vaxandi.

Jafnvel þó einhliða upptaka evru sé fræðilega fær þá er hún kostnaðarsöm og hefur í för með sér algert áhrifaleysi á peningamálastefnu. Umræða um evru þróast því fjótt í umræðu um aðild að Evrópusambandinu. Í þeirri umræðu er iðulega rætt um gildi þess að hafa frelsi til athafna utan ESB, til dæmis við gerð viðskiptasamninga – eins og kom m.a. fram í viðtalinu við Björgólf Thor. Tilhneigingin er sú að bera saman ESB-aðild og fullt frelsi til að móta utanríkisviðskipti. Staðreyndin er hins vegar sú að Ísland nýtur mjög takmarkaðs frelsis í alþjóðaviðskiptum. Ísland hefur tekið yfir reglur ESB á þeim sviðum sem EES-samningurinn nær til, sem eru vöruviðskipti, þjónustuviðskipti, frjálst flæði fjármagns og fólks og samkeppnisreglur. Í stuttu máli þá mótast allt viðskiptalíf Íslands af ákvörðunum ESB, ef undan er skilinn sjávarútvegur, landbúnaður og viðskiptasamingar við ríki utan ESB. Þýðir þetta að Íslandi sé í sjálfs valds sett að setja reglur um sjávarútveg og landbúnað eða að Ísland verði ekki fyrir áhrifum af ákvörðunum ESB á þessum sviðum? Nei, þvert á móti. Vegna fjórfrelsisins og afleiddra reglna þá mótast allt okkar viðskiptaumhverfi af ESB. Íslensks fyrirtæki geta ekki keypt fisk frá Rússlandi, öðru fullvalda ríki utan ESB, nema að viðkomandi rússneskur útflytjandi hafi uppfyllt heilbrigðisreglur og fengið úttekt hjá starfsmönnum ESB. Íslensk fyrirtæki geta ekki keypt tómatsósu frá Bandaríkjunum nema þær uppfylli reglur ESB og innri markaðarins. Íslendingar geta ekki selt Færeyingum spægipylsu nema að hafa til þess vottorð frá ESB.

Ísland hefur, í samfloti við önnur EFTA-ríki, 16 fríverslunarsamninga. Meginmarkmið samninganna er að reyna að tryggja íslenskum fyrirtækjum sömu samkeppnisskilyrði og fyrirtækjum í ESB og að halda einsleitni innri markaðarins. ESB er langstærsta viðskiptaveldi heims, með hartnær tvöfalt meiri utanríkisviðskipti en Bandaríkin. Jafnvel þó íslenska utanríkisráðuneytið hafi sýnt fádæma dugnað og útsjónarsemi við gerð fríverslunarsamninga, þá er erfitt eða ómögulegt að tryggja íslenskum fyrirtækjum sömu kjara og fyrirtæki aðildarríkja ESB njóta einfaldlega vegna þess að samningsstaða og tengsl ESB eru sterkari. Við aðild að Evrópusambandinu munu íslensk fyrirtæki njóta sömu kjara og samkeppnisaðilar í ESB. Rétt er að vega og meta það takmarkaða frelsi sem við höfum til að gera alþjóðlega viðskiptasamninga í því ljósi. Ísland er nú þegar hálfgildings Evrópusambandsríki vegna áhrifa EES-samningsins og viðskiptamynsturs. Hálfgildings aðildarríki vegna þess að Ísland á ekki aðild að ákvarðanatökuferli ESB og getur, t.a.m., ekki tekið upp evru eins og ESB-ríki. Full aðild felur í sér ákveðið afsal formlegs fullveldis en hin hagnýtu áhrif eru fyrst og fremst þau að áhrif Íslands aukast á sama tíma og opnast fyrir þátttöku í myntbandalaginu.

Aðalsteinn Leifsson, lektor í viðskiptadeild Háskólans í Reykjavík. Greinn birtist í Viðskiptablaðinu 3. janúar 2008

Athugasemdir

[Jónas Tryggvi Jóhannsson, 14.1.2008 kl. 10:11]

Skil ekki afvherju hann ætti að vera hræddur við þá tilhugsun, því ef Evrópusambandið er jafn vonlaust og hann og aðrir andstæðingar þess halda framm, þá þurfa þeir ekkert að óttast í þjóðaratkvæðargreiðslu