Gylfi og Ólafur Darri í FRBL: Af hverju eru vextir háir á Íslandi?

Gylfi Arnbjörnsson, forseti ASÍ og Ólafur Darri Andrason, deildarstjóri hagdeildar ASÍ, skrifuðu grein um efnahagsmál í helgarútgáfu Fréttablaðsins og bar greinin yfirskrfitina; Háir vextir fylgifiskur fallvaltrar krónu og velta þar meðal annars fyrir sér spurnigunni af hverju vextir séu svona háir á Íslandi miðað við þau lönd sem við miðum okkur gjarnan við (les: Evrópulönd!). Kíkjum á það:

"Af hverju eru vextir háir á Íslandi?

Engum blöðum er um það að fletta að vextir upp á 10-12% að jafnaði, sem öðru hvoru hoppa upp í 20-25%, eru meginorsök þess greiðsluvanda sem heimilin glíma við. En af hverju eru vextir hér á landi svona mikið hærri en í nágrannalöndum okkar? Svarið er ekki einfalt en tengist þeim sveiflum sem einkennir gengis- og verðlagsmál okkar því vaxtakjör einstakra landa ráðast í grunninn af:

-ávöxtunarkröfu fjármagnseigenda, sem ávallt er mæld með raunvöxtumn

-verðbólgu og verðbólguvæntingumn

-eftirspurn eftir fjármagni

-samkeppni á fjármálamarkaði

-áhrifum stýrivaxta Seðlabankans á fjármálamarkaðinn

Ef litið er til þróunar verðbólgu sl. 20 ár og hún sett í samhengi við þróun gengis íslensku krónunnar má sjá mikla fylgni. Breytingar á gengi íslensku krónunnar er meginskýringin á óstöðugu verðlagi og miklum sveiflum í verðbólgu. Ástæðan fyrir þessu er einföld; hlutdeild erlendra neysluvara og innflutt hráefni íslenskra framleiðenda er um 40% af endanlegri neyslu almennings.

Áratugum saman var þjóðfélagið fast í vítahring gengis-, verðlags- og launabreytinga. Með þjóðarsáttarsamningunum 1990 gerðu aðilar vinnumarkaðarins með sér samkomulag um að brjótast út úr þessum vítahring og fengu stjórnvöld með sér í þá vegferð. Lykilatriði þessarar stefnu var að tekin var upp fastgengisstefna. Einblínt var á kaupmátt launa fremur en launahækkunina sjálfa og að halda verðbólgu í skefjum. Með þessu samkomulagi lækkaði verðbólgan úr 25-30% niður í 2-3% á tiltölulega skömmum tíma og lagði grunn að nýrri sókn í efnahags- og atvinnumálum. Forsenda þessarar stefnu var agi og ábyrgð í hagstjórn og við gerð kjarasamninga."

Þeir segja í greininni að tilraunin með fljótandi gengi, sem hófst vorið 2001, hafi mistekist, en með þessari stefnu voru stýrivextir í lykihlutverki: "Þrátt fyrir þessa breytingu á stjórn peningamála varð engin breyting á stefnu stjórnvalda. Lausatök voru í ríkisfjármálunum þrátt fyrir mikinn vöxt í atvinnulífinu. Seðlabankinn hækkað stýrivexti mikið og jókst vaxtamunur milli Íslands og nágrannalandanna verulega. Fór munurinn milli Íslands og evrusvæðisins í 17,5% þegar mest var árið 2008 en minnstur var þessi munur 3,5% árið 2003. Gengi íslensku krónunnar sveiflaðist mjög mikið. Á þessum tíu árum sem liðin eru frá því að við hurfum frá fastgengisstefnunni og tókum upp fljótandi gjaldmiðil hefur krónan fallið þrívegis; 2000-2001 um fjórðung, 2006 um fimmtung og 2008 um helming."

Í lokin benda þeir svo á að vaxtamunur á milli Íslands og Evrusvæðisins (á óverðtryggðum ríkispappírum) er mikill: "Vaxtamunurinn hefur verið 7,7% að meðaltali þessi 12 ár til viðbótar við 1-3% álag bankanna vegna óvissunnar um þróun gengis- og verðlagsmála."

Hér er því um að ræða vaxtamun upp á 8,7 - 10,7%, hvorki meira né minna!!

Ljóst er að krónan er dýr!

Kíkt í ársskýrslu Matís

Eins og fram hefur komið í fréttum ákvað stjórn Matís að draga til baka umsókn um 300 milljóna styrk frá Evrópusambandinu, en það var gert á pólítískum forsenddum og hefur víða verið sagt frá málinu.

Sé Matís og ársskýrsla fyrirtækisins frá 2010 skoðuð virkar þessi ákvörðun enn furðulegri. Í ársskýrslunni segir meðal annars:

"Fjórða starfsár Matís ohf. einkenndist, líkt og þau fyrri, af vexti fyrirtækisins í ýmsum skilningi. Matís hefur mikilvægum skyldum að gegna í matvælarannsóknum og matvælaöryggi en ekki síður er fyrirtækið í vaxandi mæli jarðvegur fyrir nýsköpun og sprota vítt um samfélagið. Matís ohf. hefur rekstrarlega sterka stöðu og bætir sífellt við sig á þekkingarsviðinu. Með þá stöðu er hægt að halda áfram á sömu braut uppbyggingar. Þrátt fyrir samdrátt hjá mörgum viðskiptavinum hefur tekist að laga fyrirtækið að breyttum aðstæðum og sá sveigjanleiki er einnig tákn um styrk."

Síðar segir: " Á árinu 2010 voru undirritaðir samningar um forystuhlutverk Matís í stórum Evrópuverkefnum á rannsóknasviðinu. Þau verkefni eru ánægjuleg skilaboð um að til Íslendinga er horft meðtrausti þó margir kunni að halda annað. Við höfum fram að færa reynslu á sjávarútvegssviðinu, í fiskveiðistjórnun og fleiri þáttum sem horft er til. Forystuhlutverk Matís ohf. í þessum verkefnum er jafnframt mikil traustsyfirlýsing og góð kynning bæði hérlendis og erlendis á styrk fyrirtækisins og hæfni starfsfólks. Erlend verkefni færa fyrirtækinu bæði aukinn faglegan styrk en einnig nýjar tekjur, sem er mikilvægt atriði á samdráttartíma hér innanlands."

Í skýrslunni er rætt við Hörð G. Kristinsson, rannsóknarstjóra fyrirtækisins, um tækifæri og sóknarfæri Matís:"

„Þau er að finna á öllum sviðum fyrirtækisins. Sjávarútvegur og fiskiðnaður eru mikilvægar undirstöðugreinar og mikilvægt að halda þeirri stöðu áfram. Það liggja hins vegar líka ný tækifæri í þeirri grein, allt frá því að vera nýting nýrra nytjastofna við landið, fullvinnsla afla, framleiðslutækni eða betri aflameðferð. Þar sem Matís vinnur mjög faglega þá getum við komið að svona verkefni á margan hátt og gott dæmi um það er á sama tíma og við komum að verkefnum í sjávarútvegi sem snúa að aukinni verðmætasköpun þá erum við stöðugt að skoða hvernig nýta má það sem til fellur í fiskiðnaði til nýsköpunarframleiðslu á líftæknisviðinu. Sjávarútvegurinn er því mjög breitt svið tækifæra fyrir okkur á komandi árum,” segir Hörður og nefnir einnig framþróun í fiskeldismálum, landbúnaðarframleiðslu, sem og mikinn uppgang í ferðaþjónustu.

"Ísland er og verður vissulega okkar aðal markaður en hins vegar er Matís fyllilega samkeppnisfært
fyrirtæki á okkar sérsviðum erlendis og við viljum gjarnan koma okkur enn betur á framfæri á þeim vettvangi,” segir Hörður."

Í skýrslunni segir um hlutverk og stefnu Matís: 

"Hlutverk Matís er að
• ...efla samkeppnishæfni íslenskra afurða og atvinnulífs
• ...tryggja matvælaöryggi og sjálfbæra nýtingu umhverfisins
með rannsóknum, nýsköpun og þjónustu
• ...bæta lýðheilsu
Stefna Matís er að
• ...vera framsækið þekkingarfyrirtæki sem eflir samkeppnishæfni
Íslands og skilar þannig tekjum til íslenska ríkisins."

Á bls. 63 segir svo þetta: "Leiðandi hlutverk í fjölþjóðlegu líftækniverkefni

Fullyrða má að einstök þekking á heimsvísu hafi byggst upp innan Matís með rannsóknum sérfræðinga fyrirtækisins á hitaþolnum örverum sem er að finna í lífríki jarðhitasvæða á Íslandi. Þessi þekking er burðarásinn í fjölþjóðlega verkefninu AMYLOMICS sem Evrópusambandið ákvað á síðasta ári að styrkja. Verkefnið er hugmynd líftæknisérfræðinga Matís og mun fyrirtækið leiða það. Hörður G. Kristinsson, sviðsstjóri Líftækni- og lífefna Matís, segir markmiðið að nýta örverur úr íslenskum hverum og háhitasvæðum til að þróa hitaþolin ensím sem nýta má í iðnaðarframleiðslu, sér í lagi í sterkju- og sykuriðnaði. Hita- og sýruþol eru einmitt nauðsynlegir eiginleikar í framleiðsluferlum þessara iðngreina. Meðal þátttakenda í verkefninu verður franska fyrirtækið Roquette Frères, sem er eitt hið stærsta í Evrópu í framleiðslu á sterkju og afleiddum afurðum og mun það fá ensím sem þróuð verða í verkefninu til prófunar og nýsköpunar í framleiðslu sinni."

(Feitletranir í textanum eru ES-bloggsins.)

Í ljósi þessara orða úr ársskýrslu Matís er sú ákvörðun að draga styrkumsóknina til baka afar sérkennileg.

Vel má velta þeim spurningum upp hvort með henni sé ekki;  a) verið að draga út matvælaöryggi, og b) flytja þekkingu úr landinu og eða koma í veg fyrir nýtingu þekkingar í landinu?

Már Guðmundsson í FRBL: Hættulegt að taka upp mynt einhliða

Í Fréttablaðinu í dag segir:

"Allt of hættulegt er að taka einhliða upp mynt annars lands án þess að vera í samstarfi við landið að mati Más Guðmundssonar, bankastjóra Seðlabanka Íslands. Hann segir nauðsynlegt að hafa bakhjarl í seðlabanka viðkomandi lands.

Þetta kom fram á opnum fundi efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis í gær. Fulltrúar Seðlabankans svöruðu þar spurningum nefndarmanna um ýmislegt er lýtur að peningastefnumálum."

Öll frétt FRBL